Około połowy XIX w. w Gorzowie Wlkp. istniała spora liczba katolików, którzy własnym staraniem uzyskali od władz miejskich zgodę na zakup działki i budowę kościoła przy ulicy Warszawskiej.
Kościół ten, a raczej niewielką kaplicę, na planie prostokąta wybudowano w 1855 r. wg projektu architekta Statz’a.
W 1892 r. gmina katolicka wykupiła od właściciela ziemskiego Leona teren leżący na północ od kościoła, przeznaczając go na cmentarz.
Wkrótce potem powstał projekt rozbudowy kościoła, w związku z czym architekt Edward Georgi wykonał inwentaryzację starego kościoła. Ponieważ był on za mały, postanowiono wnieść nową świątynię, której projekt wykonał w 1905 r. Konrad Nerun z Berlina. W tym samym roku rozpoczęto jej budowę, burząc uprzednio pierwszy kościół.
Budowę ukończono w 1907 r.
Projekt konstrukcyjny wykonał Heinrich Barth z Berlina.
Jest to kościół neoromański.
Kościół usytuowany jest w północno-wschodniej części miasta na terenie dawnego przedmieścia santockiego. Prezbiterium zwrócone jest w kierunku północnym, gdzie rozciąga się cmentarz.
Budynek zbudowany jest z cegły, nie tynkowany poza blendami w szczycie wschodnim, wieży i zakrystii. Więźba dachowa jest drewniana, o konstrukcji płatwiowo-kleszczowej. Dachy korpusu i zakrystii przykryte są dachówką karpiówką układaną w koronkę. Dach wieży przykryty jest blachą cynkową.
Założony jest na planie krzyża łacińskiego z półkoliście zamkniętym prezbiterium, do którego od strony wschodniej przylega prostokątna w rzucie zakrystia, a od zachodu kwadratowa w rzucie kaplica z półkolistą apsydą od strony północnej. Na osi elewacji południowej jest kwadratowa w rzucie wieża z basztą w narożniku zachodnim i z dwiema prostokątnymi kruchtami na przedłużeniu naw bocznych.
Wnętrze jest trójnawowe z transeptem. Górująca nad całością, czterokondygnacyjna wieża zakończona jest trójkątnymi szczytami i zwieńczona jest stożkowym hełmem z kulą
i krzyżem. Wnętrze podzielone jest na trzy nawy przy pomocy trzech par krzyżowych
i prostokątnych w rzucie filarów.
Nawa główna jest szersza od naw bocznych. Nawy boczne otwarte są do głównej szerokimi, półkolistymi arkanami wspartymi na filarach. Nawy pokryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi.
Prezbiterium otwarte jest do nawy szeroką arkadą, powtórzoną przy wnętrzu absydy, przy czym łuk tęczowy absydy napiera się na okrągłych półfilarach zakończonych trapezowymi głowicami. Przy ścianie zachodniej empora organowa otwarta jest do nawy głównej potrójnymi arkadami wspartymi na prostokątnych w rzucie filarach.
Wyposażenie wnętrza jest bardzo bogate, pochodzące w całości z okresu budowy,
tj. z 1905-1907 r. i utrzymane w charakterze neoromańskim. Składają się nań: rzeźby, polichromie, witraże i inne:
1/ ołtarz główny z kamienną mensą i drewnianą nastawą z 1913 r.;
2/ ołtarz boczny w południowym ramieniu transeptu - gipsowy tryptyk z trzema
figuralnymi rzeźbami z 1907 r.;
3/ ołtarz boczny w kaplicy przy absydzie - kamienna mensa z 1907 r.;
4/ 2 drewniane polichromowe rzeźby aniołów (za ołtarzem głównym);
5/ drewniana rzeźba świętego przy zachodnim filarze transeptu;
6/ obraz Chrystusa w drewnianej ramie na wschodnim filarze transeptu;
7/ polichromia geometryczna i figuralna na ścianach naw bocznych, absydy i transeptu;
8/ ambona drewniana z płasko rzeźbionymi bokami czaszy;
9/ empora organowa drewniana;
10/ prospekt organowy - drewno politurowane;
11/ balustrada przed kaplicą - drewniana, ażurowa z ornamentem plecionki;
12/ chrzcielnica kamienna;
13/ komplet ławek drewnianych;
14/ meble - trzy krzesła, dwa siedziska, jedna ława z zapleckiem, jeden stolik
neoklasycystyczny;
15/ dwa konfesjonały drewniane z dekoracją neoromańską;
16/ witraże figuralne i roślinno-geometryczne w oknach absydy i kruchty podwieżowej;
17/ 10 lichtarzy (6 na ołtarzu głównym i 4 na bocznym);
18/ 12 świeczników wiszących;
19/ 2 lampki wieczne w kaplicy przychórowej.
Ponadto w kruchcie podwieżowej znajduje się drewniany krucyfiks pomalowany na biało
i gipsowa figura Madonny z dzieciątkiem.
Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała
Na podstawie materiałów udostępnionych przez:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.
- Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków
w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp.
Fot. Sławomir Sajkowski