Kościół p.w. Chrystusa Króla usytuowany jest za Wartą, w lewobrzeżnej dzielnicy Gorzowa, zwanej Zamoście, w jej południowo-wschodniej części. Dzielnica ta powstała
w XIV w., w pobliżu mostu na Warcie.
W 1365 r. wzniesiono tu kościół św. Jerzego (w okolicy dzisiejszej ul. Św. Jerzego), zniszczony w XIII w. Bagniste tereny nie sprzyjały szerszemu osadnictwu, toteż aż do
XIX w. była to dzielnica uboga, słabo zurbanizowana. Sytuacja ta zmieniła się pod koniec XIX w., kiedy to wraz z rozwojem przemysłu wzrosła liczba ludności i powstała konieczność zagospodarowywania terenów mało do tej pory wykorzystanych.
Terenem lokalizacji zakładów przemysłowych stało się właśnie Zamoście, gdzie m.in.
w 1901 r. powstała fabryka Hermana Pauckschta, dająca zatrudnienie dużej liczbie ludności.
Dla pracowników fabryki i innych zakładów zamieszkałych w najbliższej okolicy postanowiono już w 1908 r. wybudować kościół.
Inicjatorem tego przedsięwzięcia był pierwszy pastor dzielnicy Paul Textor, który podjął starania o przydzielenie działki budowlanej oraz zajął się zbiórką funduszy na ten cel. Cała akcja trwała dość długo z uwagi na brak pieniędzy. W 1914 r. zatwierdzone już było miejsce pod budowę oraz zebrana pewna kwota pieniędzy. Z uwagi na inflację nie starczyły one jednak na podjęcie budowy, a jedynie na zakup wazy chrzcielnej. Dopiero po 12 latach (w 1926 r.) sytuacja finansowa była na tyle dobra, że zlecono wykonanie projektu architektowi Steinbergowi z Berlina, sugerując formę centralną, mającą wyrażać ideę zjednoczenia ludności zamieszkałej Zamoście.
Kamień węgielny pod budowę świątyni położono w 1928 r., a ukończono ją w 1930 r.
już pod kierunkiem pastora Hardera. Ciekawostką w projektowaniu tej budowli było to, że architekt dr Steinberg zaprojektował nie tylko architekturę, ale również materiał tj. 30 rodzajów formatów i kształtek cegły klinkierowej, z jakiej kościół został wzniesiony.
Po 1945 r. kościół został adaptowany przez katolików.
Kościół usytuowany jest w narożu placu rekreacyjnego ujętego ulicami: Groblą, Przemysłową, Woskową i Wąską. Po południowej stronie kościoła rozciąga się park.
Teren kościoła ogrodzony metalowym płotem.
Prezbiterium jest zwrócone w kierunku zachodnim.
Zbudowany z cegły klinkierowej o nietypowych wymiarach 22x12x5 i 25x12x6,5 cm.
Wnętrze rotundy przykryte jest sklepieniem kopulastym z promieniście rozchodzącymi się od wierzchołka gurtami. W wieży stropy są z płyt ceramicznych, w systemie Kleina, na dźwigarach stalowych. Kopułę nakrywa dach namiotowy. Dach pokryty jest dachówką karpiówką, jej niższy poziom pokrywa papa. Posadzka jest ceramiczna, marmurowa, a pod ławkami podłoga deskowa. Schody na emporę są murowane z balustradą żeliwną. Stolarka drzwi jest drewniana, częściowo przeszklona, płycinowa. W oknach są laski ceglane
i podziały witrażowe.
Bryła rotundy jest zwarta, dwuczłonowa - złożona z członu podstawowego i bębna latarni przykrytej dachem namiotowym. Przyległa od wschodu do rotundy wieża, o wysokości 46,49 m do podstawy wieńczącego ją krzyża, jest również dwuczłonowa.
Elewacje rotundy są rozczłonowane przemiennym rytmem płaskich lizen i długich, prostokątnych okien. Rotundę wieńczy gładki pas fryzu i gzyms. Nad nim jest płaski daszek i bęben latarni z rytmem półkoliście zamkniętych okien rozdzielonych murkami tworzącymi niszę.
W elewacji północno-zachodniej prostokątny, profilowany w ościeżach portal. Drugi portal jest we wschodniej elewacji wieży. Jego oścież jest obramowana płytkami terakotowymi
i płaskorzeźbami przedstawiającymi symbole eucharystyczne, winną latorośl, kielichy, pelikany i inne. W zwieńczeniu wejścia są symbole czterech ewangelistów i główki aniołków. Wyższe elewacje wieży podzielone są trzema długimi, prostokątnymi i wąskimi oknami przeszklonymi kratownicowo. W zwieńczeniu ażurowa część wieży utworzona jest
z filarów narożnikowych w kształcie litery L oraz prostokątnych filarów pośrednich. Część ta zwieńczona jest gzymsem i przykryta płaskim stropodachem.W zwieńczeniu znajduje się krzyż. Wnętrze rotundy na planie zbliżone do krzyża greckiego uzyskanego przez wprowadzenie czterech aneksów mieszczących klatki schodowe, a usytuowanych symetrycznie: po dwie przy ołtarzu i po dwie przy wieży. W utworzonych w ten sposób wnękach przy wieży znajduje się empora organowa, a po przeciwnej stronie część prezbiterialna na lekkim podwyższeniu. Przy wieży ponadto jest amfiteatralnie rozwiązana empora, dostosowana kształtem do rotundy. Nad prostokątnymi oknami gładki pas fryzu, wyżej kopuła z półkolistymi oknami doświetlającymi jej wnętrze. W górnej części wieży konstrukcja stalowa, na której zawieszone są trzy dzwony odlane w 1930 r. w odlewni Lauchammer.
Wyposażenie w postaci ławek, świeczników z okresu budowy kościoła. W trzech oknach części prezbiterialnej witraże współczesne wykonane są z okazji pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1979 r.
Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała
Na podstawie materiałów udostępnionych przez:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.
- Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków
w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp.
Fot. Sławomir Sajkowski