Logowanie
|
|
Katedralny Kościół Mariacki |
|
Katedra gorzowska to średniowieczna świątynia z 1300 r. zbudowana na planie trzynawowego pseudobazylikowego korpusu z wieżą przy elewacji zachodniej i prostokątną zakrystią przy elewacji północnej. Dawniej kościół parafialny świadczył o bogactwie miasta i jego mieszkańców. Był nie tylko świątynią, ale i najważniejszą budowlą publiczną.
Do dziś stoi na środku rynku jako najważniejszy zabytek przeszłości. Średniowieczni mistrzowie budowlani przed założeniem fundamentów starannie wymierzyli kierunki świata, bowiem prezbiterium świątyni musiało być zwrócone na wschód skąd, jak głosi chrześcijańska tradycja, ma przyjść Chrystus w dniu Sądu Ostatecznego. Przy takim usytuowaniu kościoła główne wejście znajdowało się zawsze od zachodu naprzeciw głównego ołtarza. Wokół kościoła rozciągał się cmentarz słabo odgrodzony od targowiska. Samo wnętrze kościoła było również miejscem grzebania zwłok ludzkich. Podkreślało to rangę świątyni, jej funkcję publiczną, umacniało związek duchowy świata żyjących ze światem umarłych. Wewnątrz kościoła chowano tylko ludzi zasłużonych: duchownych i mieszczan.
Kościół parafialny w Gorzowie nosił wezwanie Najświętszej Marii Panny i 11 tysięcy Dziewic, stąd o tej świątyni mówi się Kościół Mariacki. Nie od razu powstał gorzowski kościół parafialny w tym kształcie, w jakim go dziś oglądamy. Historia jego budowy sięga końca XIII w. Z tego okresu, a konkretnie z 1298 r., pochodzi wzmianka źródłowa o przejęciu patronatu nad farą gorzowską przez nowo ufundowaną kolegiatę w Myśliborzu. Brak jest danych na temat samej budowy kościoła - jest tylko potwierdzenie jego istnienia. W dokumentach z XIV w. odnotowano liczne fundacje ołtarzy, które świadczą o tym, iż w 2 ćw. XIV w. budowa kościoła była już ukończona i przez resztę stuleci trwało wyposażenie jej wnętrza w ołtarze i inne sprzęty. Z przekazu z 1385 r. prace budowlane nadal trwały i polegały na dobudowywaniu do korpusu naw - kaplic. Potwierdza to informacja z 1431 r., mówiąca o ufundowaniu ołtarza Boga Ojca, Marii i św. Doroty dla przebudowanej kaplicy.
Farę gorzowską zbudowano ok. 1300 r. Powstał w tym czasie - istniejący do dziś - główny, trzynawowy, pięcioprzęsłowy, pseudobazylikowy korpus świątyni z wieżą przy elewacji zachodnie i prostokątną zakrystią przy elewacji północnej. Wieża służyła jako dzwonnica i punkt obserwacyjny. Znajdowało się także w niej mieszkanie strażnika. Ówczesny kościół był bezprezbiterialny z prosto zamkniętą ścianą wschodnią.
Około 1489 r. do elewacji tej zostało dobudowane 2,5-przęsłowe prezbiterium zamknięte trójboczne. Data budowy została zapisana na dwóch cegłach wmurowanych we wschodnią elewację prezbiterium. W 1490 r. ufundowano ołtarz Boga Ojca, Marii i św. Krzyża - przeznaczony do wnętrza prezbiterium. Budowa prezbiterium zakończyła średniowieczny okres dziejów kościoła. Uzyskany wówczas kształt zachowała świątynia niemal w całości do dzisiaj. Nowożytne przekształcenia nie zmieniły zasadniczo jej form, poza zwieńczeniem wieży. Pierwszą renowację budowli przeprowadzono w 1561 r., tynkując wnętrze i wymieniając część wyposażenia, co było związane z reformacją. W 1566 r. wybudowano emporę organową przy ścianie zachodniej, a w 1583 r. emporę sukienników przy ścianie północnej. W 1598 r. zakupiono nowe organy, w 1617 r. ufundowano stalle, a w 1619 r. ambonę.
W 1621 r. przebudowano zwieńczenie wieży wznosząc nową, ośmioboczną jej część przykrytą cebulastym hełmem. W 1708 r. zwieńczenie wieży zostało zniszczone przez uderzenie pioruna i wkrótce potem odbudowane. W 1726 r. zlikwidowano cmentarz przylegający do kościoła, natomiast przy elewacjach zaczęto wznosić kramy. W 1801 r. przeprowadzono remont elewacji - głównie okien - z wymianą zniszczonych kształtek. W latach 1821-22 porządkowano wnętrze świątyni, odnawiając ołtarz główny i fundując nowe empory i stalle. W tym samym czasie poddano renowacji całą południową elewację, która była zniszczona. Po ukończeniu prac w latach 1823-25 prowadzono remont wieży. W 1845 r. zakupiono nowy ołtarz. W 1890 r. rozebrano kramy przy kościele, zostawiając tylko jeden. W latach 1902-03 pomalowano wnętrze świątyni, a w 1935-36 przeprowadzono renowację elewacji wymieniając część detalu, a w tym fragmenty fryzu na elewacji południowej. W czasie ostatniej wojny kościół szczęśliwie ocalał.
Po 1945 r. świątynia wróciła do katolików. Już w 2 lata po zakończeniu wojny (w 1947 r.) powstał projekt generalnego remontu wnętrza i jego nowego wyposażenia. Projekt ten wykonał architekt Klemens Wasiewicz. Do prac przystąpiono w tym samym roku - prowadząc je do 1967 r. - i w tym czasie wykonano malowanie ścian i wysklepek z wprowadzeniem dekoracji roślinnej i figuralnej, z jednoczesnym oczyszczeniem z tynków filarów, żeber i pozostawieniu ich w cegle. Uzupełniono także ubytki w licu ścian oraz naprawiono dach i jego pokrycie, wyposażono również wnętrze w nowe sprzęty - ołtarze, ambonę i świeczniki. W 1966-67 r. zamontowano w oknach witraże zaprojektowane i wykonane przez W. Ostrzołka. W 1988 r. rozpoczęto prace remontowe kotłowni pod północną częścią kościoła.
Katedra usytuowana jest na Rynku, w jego zachodniej części. Kościół zbudowany jest z cegły w wiązaniu wendyjskim. Posadowiony jest częściowo na cokole z ciosów granitowych.
Kościół jest trójnawową pseudobazyliką przykrytą potężnym dachem dwuspadowym. Prezbiterium jest niższe od korpusu, przykryte również dachem dwuspadowym, załamanym wielobocznie od wschodu. Trójkondygnacyjną wieżę przykrywa dach czterospadowy z ośmioboczną nastawą przykrytą cebulastym hełmem i zwieńczoną latarnią. Elewacje są podłużne i gładkie, z płaskimi lizenami w miejscu przypór. Najbardziej bogatą i różnorodną dekorację uzyskały ściany wieży podzielone fryzami z wysuniętych warstw cegieł na trzy kondygnacje. Wnętrze hali pseudobazylikalnej, z wywyższoną nawą główną, podzielone jest na trzy nawy przy pomocy czterech par gładkich, ośmiobocznych filarów wspierających arkady nawy głównej i sklepienia naw bocznych. Cechą charakterystyczną układu wnętrz jest archaiczny system przęseł kwadratowych w nawie głównej i prostokątnych w nawach bocznych. Na sklepieniu zakrystii są dwa zworniki. Na jednym z nich przedstawione są dwa antytetycznie ustawione ptaki, na drugim motyw Agnus Die.
Z pierwotnego, bogatego wyposażenia kościoła pozostało niewiele. Do najcenniejszych zabytków należą: - grupa rzeźb z Ukrzyżowania w łuku tęczowym złożona z drewnianych rzeźb krucyfiksu, figury Marii i Jana - datowane na koniec XV w., - drewniany ołtarz boczny, tryptyk z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy w predelli i Ukrzyżowania w polu centralnym i 12 apostołów w bocznych skrzydłach, w zwieńczeniu nastawy Jonasz w paszczy wieloryba. Tryptyk datowany jest na ok. 1600 r., natomiast rzeźby w skrzydłach bocznych na drugą połowę XV w. Ponadto we wnętrzu zachowało się: - krucyfiks drewniany z XIX w. przy ołtarzu głównym, - krucyfiks z początku XX w. w kruchcie podwieżowej, - obraz olejny o tematyce biblijnej z XIX w. na zachodniej ścianie nawy południowej, - dwa witraże figuralne z przedstawieniem Męki Chrystusa i Matki Boskiej z XIX w. we wschodnich oknach naw bocznych, - chrzcielnica z białego kamienia z początku XX w. w kruchcie podwieżowej, - 6 lichtarzy eklektycznych z początku XX w., - duży lichtarz z XIX w. w prezbiterium i lampka wieczna z XIX w. w prezbiterium. Pozostałe elementy wyposażenia takie jak: ławki, stalle, polichromie i witraże powstały po 1945 r.
Relikty średniowiecznej budowli odkrytej przy kościele katedralnym W efekcie przeprowadzonych w końcu 1996 roku w Gorzowie Wlkp. sondażowych, ratowniczych badań wykopaliskowych po południowej stronie kościoła katedralnego, wywołanych planowaną w pierwszej połowie 1997 roku modernizacją nawierzchni Starego Rynku, odkryto relikty dotychczas nieznanej budowli oraz odsłonięto fundament kościoła katedralnego. Odkryte relikty stanowią dolną cześć, zapewne pierwotnie dwukondygnacyjnej, niewielkiej średniowiecznej budowli. Do XVIII w. kościół katedralny p.w. Wniebowzięcia NMP w Gorzowie otaczał cmentarz. Odkryty obiekt powstał na terenie tego cmentarza. Podczas jego budowy zniszczono zapewne część starszych grobów. Odkryta budowla jest wtórna w stosunku do kościoła powstałego w 2 połowie XIII w. (lata 60/70-te). Została do niego dobudowana. Obecne dane historyczne, a także wykonane badania, nie pozwalają na jednoznaczne określenie pierwotnej funkcji budowli. Uwzględniając jej lokalizację mogłaby to być np. kaplica przykościelna, kaplica cmentarna czy karner (kaplica cmentarna służąca za miejsce wtórnego pochówku kości znalezionych na cmentarzu). Wstępnie, zdaniem autora badań, uwzględniając dotychczasowe wyniki badań i posiadane materiały historyczne można przyjąć, że odkryte relikty mogą stanowić dolną część (ossarium, kostnica, ewentualnie krypta) dobudowanej do kościoła kaplicy św. Urbana i Marii Dziewicy, która 28.06.1385 r. została poświęcona przez biskupa kamieńskiego. Budowla powstała na terenie średniowiecznego cmentarza przykościelnego jako przybudówka do południowej ściany korpusu nawowego kościoła, zazębiając się jednocześnie z jego szczytem wschodnim. Uwzględniając fakt, że w tym czasie nie było jeszcze prezbiterium kościoła (powstało dopiero prawie 100 lat później, w końcu XV w.), taka jej lokalizacja powodowała, że była dobrze widoczna niemal z wszystkich stron Rynku (poza płn.-zach.). Można przypuszczać, że taka jej lokalizacja spowodowana mogła być umieszczeniem w jej partii dachowej latarni umarłych. Latarnia taka, która była niemal nieodłącznym elementem kaplicy funeralnej, wymagała dobrej wiadomości.
Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała Na podstawie materiałów udostępnionych przez: - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze Delegatura w Gorzowie Wlkp. - Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp. Fot. Sławomir Sajkowski
|
|
|
|
Kalendarz imprez
|