Kościół usytuowany jest po pn.- wsch. stronie starego miasta na dawnym przedmieściu santockim, za Bramą Santocką, gdzie w okresie średniowiecza usytuowana była kaplica św. Gertrudy (zniszczona w czasie wojny 30-letniej w XVII w).
W 1636 r. Adam Sorgenfrey ofiarował 400 talarów na budowę nowej świątyni w miejscu zniszczonego kościoła.
Budowę rozpoczęto dopiero w 1696 r., a w 3 lata później ukończono ją wznosząc korpus nawowy i wieżę.
Wnętrze ukończono w 1703 r. poświęcając kościół w 1704 r. i nadając mu nazwę Kościoła Zgody (konkordienkirche).
W 1726 r. przebudowano wieżę, a w 1736 r. dobudowano zakrystię.
W 1756 r. z uwagi na zły stan techniczny budowli, podjęto jej przebudowę, którą przerwał pożar. Do ponownych prac przystąpiono dopiero w 1768 r. prowadząc je wg projektu architekta Hahna.
Budowę ukończono w 1778 r.
W latach 1864-1865 r. przeprowadzono generalny remont świątyni nadając jej formy neoromańskie.
W latach 1880, 1898 i 1892 miały miejsce kolejne remonty, a w 1912 r. przebudowano wieżę.
Ok. 1930 r. pomalowano wnętrze.
Po 1945 r. kościół przejęli katolicy, od 1972 r. administrowany był przez Zakon O.O. Kapucynów.
W 1972 r. zakonnicy uzyskali zgodę na modernizację kościoła, która została przeprowadzona w latach 1975-1980. Kościół jest zmodernizowany i posiada wieżę neoromańską.
"Biały Kościół" usytuowany jest przy Pl. Staromiejskim, w rozwidleniu ul. Walczaka
i Warszawskiej. Od wschodu zabudowany jest budynkami klasztornymi.
Zbudowany z cegły o wym. 24x11x6 cm oraz z betonu, otynkowany.
W piwnicy sklepienie krzyżowe i stropy Kleina, a w nawie strop żelbetowy z drewnianą, pseudokasetonową obudową.
W wieży stropy drewniane.
Więźba dachowa drewniana, o konstrukcji wieszakowej łączona ściągami kutymi, klinowymi.
Dach kryty blachą miedzianą.
Posadzka marmurowa.
Schody żelbetowe, w wieży drewniane.
W oknach murowane laski.
Stolarka drzwi głównych płycinowa, pozostałych - klepkowa.
Założony na planie prostokąta o wymiarach 30,18 x 13,40 metrów z prostokątnie zamkniętym prezbiterium na osi dłuższej elewacji wschodniej i wieżą o wymiarach 7,45 x 5,81 metrów na osi elewacji zachodniej. Po północnej stronie prezbiterium usytuowana jest prostokątna kaplica, a po stronie południowej zakrystia i biuro parafialne.
Bryła kościoła jest niewielka, zwarta, przykryta dachem dwuspadowym z trójkątnie zakończonymi elewacjami szczytowymi. Od wschodu znajduje się dziedziniec z budynkami klasztornymi, a od zachodu wieża, górująca nad całością swoją trójkondygnacyjną bryłą zwieńczona latarnią i wysmukłym stożkowym hełmem.
Elewacje kościoła - poza wieżą i południowym fragmentem elewacji zachodniej -rozwiązane są w formach współczesnych. Na osi elewacji zachodniej wieża z półkoliście zamkniętym wejściem. Nad nim trzy półkoliste wąskie okienka i trójkątne szczyty zamykające pierwszą kondygnację wieży. Wzdłuż krawędzi szczytów arkadowe fryzy.
W elewacjach drugiej kondygnacji wieży pojedyncze okienka zamknięte półkoliście,
a w trzeciej również okna zamknięte półkoliście z tym, że szersze, z tarczami zegarowymi powyżej. Narożniki wieży ujęte są płaskimi lizenami przechodzącymi w partii zwieńczenia
w sterczyny. W zwieńczeniu wieży arkadowe fryzy i balustrada rozpięta pomiędzy sterczynami. Na czworobocznej podstawie wieży wznosi się 12-boczna latarnia podzielona wąskimi półkoliście zamkniętymi okienkami. Całość wieńczy wysmukły hełm. Południowa część elewacji zachodniej podzielona jest wąskimi lizenami na trzy pola tej samej szerokości i czwarte narożne, znacznie od nich węższe. W polu tym dwie półkoliście zamknięte blendy. W trzecich głównych polach zamkniętych od góry arkadowymi fryzami, usytuowane są trzy szerokie półkoliście zamknięte okna z bliźniaczymi okienkami
w przyziemiu. Okienka te oświetlały wnętrze pod chórem. Podobnie rozwiązane były przed modernizacją wszystkie pozostałe elewacje.
Po modernizacji elewację wschodnią otynkowano, a dwie pozostałe elewacje szczytowe rozwiązano w sposób współczesny, dzieląc ściany systemem wąskich, żyletkowatych otworów okiennych prowadzonych od cokołu do krawędzi szczytów. Do północnej części elewacji zachodniej dobudowano prostokątną kaplicę której elewacje podzielono na trzy zamknięte trójkątnie części z potrójnymi szczelinowymi oknami w każdej z tych części.
Do wnętrza prowadzą dwa wejścia: główne (w zachodniej elewacji wieży) oraz w elewacji południowej. Trzecie wejście łączy dziedziniec klasztorny z zakrystią.
Wnętrze jest jednoprzestrzenne i przykryte stropem. Przy ścianie zachodniej empora organowa. W południowej ścianie absydy wejście do zakrystii, do której prowadzi jeszcze jedno wejście usytuowane w ścianie wschodniej po prawej stronie absydy. Wyposażenie wnętrza współczesne, wykonane po ostatnim remoncie, poza rzeźbioną, neogotycką
w formie ławy, stallą z XIX w. ustawioną przy ścianie zachodniej.
Przed 1945 r. we wnętrzu znajdowały się takie elementy wyposażenia jak:
1/ chrzcielnica drewniana z XVIII w.;
2/ kielich srebrny, pozłacany o wysokości 22 cm, na sześciobocznej podstawie
z rzeźbionym rodusem - ufundowany przez króla Fryderyka I w 1704 r.; do tego
należała patera sygnowana przez Bernarda Giuppe z Berlina;
3/ kielich srebrny, pozłacany o wysokości 23,5 cm z pokrywą na podstawie ośmiobocznej;
ufundowany został przez Chrystiana Hasse i Eufrozynę Szymanem w 1726 r.
z sygnaturą i literami IJW, ME i liśćmi koniczyny;
4/ puszka na Hostię srebrna, złocona o kształcie owalnym wysokości 9 cm, ufundowana
przez Friedrycha Hoffmanna i jego żonę Annę Hoffmann (z domu Schmidin) w 1711 r.;
na pokrywie z ozdobionym uchwytem widok Gdańska lub Królewca i litera M;
5/ kielich srebrny z pokrywą o wysokości 31,5 cm ufundowany przez wojsko w latach
1813-1814, poświęcony w 1838-1864 r.;
6/ świecznik wiszący z mosiądzu o formach klasycystycznych w kształcie koła,
ośmioramienny, zawieszony na tariachach; zwieńczenie z małymi gwiazdkami i aniołkami
z ok. 1800 r.;
7/ lichtarze ołtarzowe wykonane z drewna o wysokości 79 cm z 2 połowy XVIII w.;
8/ kufer z metalowymi okuciami z 1798 r.
Ponadto w muzeum gorzowskim znajdowały się dwie butle cynowe z XVIII w., pochodzące z Kościoła Zgody, a przed kościołem, po jego północno – zachodniej stronie znajdował się pomnik ufundowany przez społeczeństwo dla uczczenia działalności profesora Akademii Nauk Prus Królewskich Dawida Friedricha Schleiermachera, który w 1804 r. był kaznodzieją w tym kościele. Pomnik zachowany jest do dziś bez popiersia, które zaginęło w czasie ostatniej wojny.
Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała
Na podstawie materiałów udostępnionych przez:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.
- Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków
w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp.
Fot. Sławomir Sajkowski